20. yüzyıl ortasında yaşanan nükleer bomba denemesi furyası dünyayı yoketmenin eşiğine getirmişti. Şimdi ise testlerin atmosferdeki yan etkileri sinir hücrelerinden köpekbalıklarına tarihlendirmede kullanılıyor. Yeni bir çalışma bu teknikten faydalanarak, dünyanın en uzun ömürlü omurgalısının Grönland köpekbalığı olduğunu ilan etti.
1950’lerde yaygınlaşan nükleer bomba testleri dünya atmosferinde radyokarbon denilen karbon izotoponun oranını birkaç katına çıkardılar. Bombaların saçtığı radyokarbon zamanla tüm yerküreye yayıldı, canlılara karıştı.
Ancak 1963’te varılan Uluslararası Nükleer Deneme Yasaklama Antlaşması’yla testler ciddi ölçüde sınırlandıktan sonra, karbon rezervlerinin yeniden baskınlaşmasıyla atmosferdeki radyokarbon oranı düşmeye başladı.
Bu gelişmeler nedeniyle, bir canlının dokularındaki radyokaryon oranını inceleyerek, dokunun 1960’lardan önce mi sonra mı oluştuğunu tahmin etmek mümkün.
Bu yöntemi kullanan Danimarkalı bir ekip, uzun yaşadığı bilinen ama ömür uzunluğunun ne olduğu muamma olan Grönland köpekbalıklarına ait göz lensi dokularında radyokarbon ölçümü yaptı.
Göz lensi canlı ilk doğduğunda oluştuğu için, lensteki radyokarbon oranı canlının yaşına dair bilgi veriyor. Ağlara takılmış köpekbalıklarının yaşlarını ve büyüklüklerini analiz eden ekip, boyları 5 metreyi geçen köpekbalıklarının yaşının 400 yıla yakın olduğunu tahmin etti.
Analizde birçok veriyi bir arada değerlendirmeye yarayan Bayezyen istatistiksel modellemeden faydalanıldı.
Genel olarak büyük cüsseli ve soğuk iklimlerde yaşayan türlerde uzun ömürlülüğün evrildiğini biyologlar farketmişti. Ama bu derece uzun ömürlülük çok ististani. Dünyanın en uzun ömürlü omurgalıları olarak daha önce Beluga balinaları (>200 yıl) biliniyordu. Grönland köpekbalığı yeni çalışmayla Beluga balinalarını geçmiş oldu.
Çalışmanın ilginç sonuçlarından biri de, dişi Grönland köpekbalıklarının üremeye başlama yaşlarının ortalama 150 yıl olarak tahmin edilmesi. Geç üreyen türlerin soylarının tükenme tehlikesi yüksek olduğu için, bu sonuçlar Grönland köpekbalıklarının korunmasının dikkatli değerlendirilmesi gerektiğine işaret ediyor. Küçük köpekbalıklarının ağlara takılması bu istisnai türü kolaylıkla yokedebilir.
Kaynak: Nielsen vd, 2016, Science, “Eye lens radiocarbon reveals centuries of longevity in the Greenland shark (Somniosus microcephalus)”, dx.doi.org/10.1126/science.aaf1703